Mehriban Əliyeva haqqnda yazmaq

Nə qədər Gülər Əhmədova mövzusu gündəmdədir, xüsusən müxalifətçilər ehtiyatlı olmalıdır. Gündəm elə sıxdır, öldün, qanın batdı, bir nəfər səninlə maraqlanan deyil.
“Gülərgeyt” gözümüz önündə iki əhəmiyyətli xəbəri ört-basdır etdi.
Birincisi, Kanadada Əliyevlərin büstünün götürülməsi idi.
Ikincisi də Xəzər TV-nin “Həyata baxış” verilişinin bağlanması və onun aparıcısı Ramal Hüseynova “davay dosvidaniya” deyilməsi.
Ramalın telefəaliyyətinə və verilişinə son nöqtəni proqramda dəvət etdiyi qonaqların azad fikirləri qoyub. Qonaqlardan biri - Mirvari Qəhrəmanlı canlı efirdə deyib ki, Neft Şirkəti (SOCAR) Ceniffer Lopezə milyonları xərcləyib bura gətirincə, o pulu kasıb füqəraya xərcləyəydi. Yalan deyibmi? Yox. Azərbaycan həyatına real baxış və qiymətləndirmə isə “Həyata baxış”ı bitirib. Dərhal veriliş bağlanıb. Ramala isə necə hədə gəliblərsə, adam bir kəlmə də danışmır. “Facebook”da ünvanladığım sualları kədərli və romantik mahnılarla cavablayır.
Pozulan hüququnu balıq kimi susqun qarşılayan adamı müdafiə etmək fikrində deyiləm. Baxmayaraq ki, təkrar edirəm: Ramalın proqramı sosial əhəmiyyəti olan yeganələrdən idi.
Ramaldan çox məni məyus edən ölkəmizdə azad sözün ifadəsinin necə təhlükəyə çevirilməsidir. 
Ramal misalında SOCAR-zad boş şeydir. Onu SOCAR-ın yox, Heydər Əliyev Fondunun diqtəsi ilə işdən qovublar. Buna görə də Ramalın dili quruyub. Niyə Fond? 
Birincisi, Cenifer “Kristal Zal”dan mənim dayım oğlumla yox, Əliyevlərin kürəkəni ilə konsert verməyə gəlmişdi. Ikincisi, Elton Conndan tutmuş, elə Ceniferə qədər populyar ulduzların Azərbaycana gəlişini təşkil edən rəsmi, qeyri-rəsmi fondun işidir. Onlar bu yolla özlərinin çağdaş, Azərbaycanın da modern dövlət olduğunu təbliğ etmək istəyirlər. Ay etdiniz haaa... Mənim çağdaşıma baxın, canlı yayımda, aparıcının iradəsindən asılı olmayan adi bir tənqidə görə jurnalisti küçəyə atırsan; ona danışmağı belə qadağan edirsən. Bunun adı çağdaşlıq deyil, olsa-olsa, çağdaş feodalizmdir.
Ramal qəzası hüquq müdafiəçisi Hilal Məmmədovun həbsinin motivlərini yadıma saldı. Hilal Məmmədovun şərləndiyi aydındır, ancaq o hansı əməli ilə hakimiyyəti qıcıqlandırmışdı, bilmirdim. Şübhəmsə vardı, artıq bu şübhə deyil, əminlikdir. Hilal müəllim bu sözlərin badına gedib: “Azərbaycan hökuməti ”Eurovison"a milyonlar xərcləsə də, bizim bir qəpik xəcləmədən ölkə mədəniyyətini dünyada tanıtdığımız işi görə bilməyib". Sirr oxuduğunuz sözlərdəydi. “Eurovison”un yiyəsi Fond, konkertləşdirsək Mehriban Əliyevaydı. Deməli, vəziyyət bu qədər faciəvidir. Mehriban xanım ən xəfif tənqidə dözmür. 
Gedişatı dayandırmasaq, bizi Türkəmənistan-zad boş şeydir, Şimali Koreya gözləyir. Ilham Əliyevin ölənlərinə rəhmət, deməli, Mehriban xanım, iraq olsun, hakimiyyəti ələ keçirsə, bir dənə balaca səhv kifayət edəcək ki, türmələr bizi salamlasın, iş yerlərimizdə dalımıza təpik vurub qovsunlar...
Hə, mən Ərəstun Oruclu sayağı yaza bilərəm ki, əslində Mehriban Əliyeva mediaya, azad sözə hörmət bəsləyən biridir. Onun adının bu sahələrdə neqativ fonda çəkilməyində hakimiyyətdəki rusiyameyilli qüvvələr maraqlıdır.
Ancaq, bağışlayacaqsınız mən belə düşünmürəm. Hətta belədirsə, bəs hanı Mehriban xanımın özünü təşəbbüsləri?
Niyə o bir dəfə azad mətbuatın önününə çıxmır? Niyə iştirakçısı olduğu təbdirlər müxalif qəzetlərin üzünə bağlıdır?
Bəyəm Mehriban xanım bilmir ki, onun adını hətta müxalif nəşrlərdə çəkənlər qorxudan üç-dörd gün adalara-zada qaçıb gizlənirlər? Necə olacaq bu işlərin axırı, arkadaşlar?
Adamı ən çox məyus edən bilirsinizmi nədir? Demirdilərmi, zərin qədrin zərgər bilər, deyirdilər. Mehriban xanımın indiki mərtəbəyə ucalmasında babası yazar Mir Cəlal Paşayevin rolu inkaredilməzdir. Indisə taleyin ironiyasına bax, yazarın nəvəsi yazarlar üçün tabu olmuş. Fikir vermişəm, siyasət nədir, indi heç ədəbiyyatçılar hünər göstərib Mir Cəlalın əsərlərini ələşdirmir.
Xüsalə, pis yerdə axşamladıq.

"Azadlıq" qəzeti, 30 sentyabr 2012

Elçibəyin son şahidi yazır

              

                     Övrəş qaş alan  həlmə gözü qaşdan ayırmış

                     Cəllad qəməsiylə bədəni başdan ayırmış

                      Candan ciyəri, qardaşı qardaşdan ayırmış

                              Bir millətə tarix boyu bir faciə doğmuş

                              Biz ellərin o qəhrəman ehsasını boğmuş

                                        Məhəmmədhüseyn Şəhriyar

                        1. “Prostat xərçəngi”

    Ənənəyə görə, ən  az 10 metr o tərəfdən əllərini havada  oynadar,  Ərzurum ağzını xatırladan ləhcəsi  ilə nə isə deyərək mənə doğru gələrdi. Qucaqlaşanda ya Azərbaycan televiziyasında gördüyü  proqramlardan bir neçə kəlmə deyərdi, ya da Bakıdan gələn qəzetlərdən oxuduğu yazılardan. “Azərbaycan” adı gələndə onun qədər həyəcanlanan başqa  bir adam görmədim.

Yanvar ayının alatoranında aeroportun çıxış salonunun qapısı açılanda gömrük sahəsindən keçdiyini gördüm; anlaya bilmədim: başını niyə qaldırmırdı?

 10 gün qabaq demişdi ki, Qurban xəstədir; Bakıya gedib onu görməliyəm. Bir yerdə böyüdük, müharibəyə  bir yerdə getdik; mütləq getməliyəm. Kim bilir- Qurbanla bir daha görüşməyimiz qismət olacaqmı?

“Hər halda, Qurbana bir şey oldu”- bundan başqa nə düşünə bilərdim ki?

Çantasını mənə verəndə də ağzını bıçaq açmırdı. Maşının qapısını açıb ayağını içəri qoyar-qoymaz “Əbülfəz bəy xəstədir. Prostat xərçəngi”- bunları deyə bildi.

Evinin qabağında maşından enəndə də heç nə demədi. Xəbər Əlirza əmini möhkəm sarsmışdı. Müharibədə əsir düşüb, hər cür cəfaya tab gətirəsən, savaşın  bitdiyi günlərdə sovetlərin əlinə keçməmək üçün İtaliya-İsveçrə sərhəddində 1 həftə zibil bidonunda gizlənəsən; “Mən olmasaydım, bunların  hamısı qırılardı; Kəngərli  o qədər tənbəl idi ki, acından günorta dururdu”- bir naxır adamı qabağına qatıb güllələnməkdən xilas edəsən; Türkiyəyə gəlib burda iş-güc sahibi olasan; 1968-də Bakıya gedib ananı görmək cəsarətini göstərəsən; Azərbaycan müstəqil olan kimi Bakıda ofis açasan ; “Əfəndim, ilk illərdə Türkiyənin əksər işləri mənim üzərimdən koordinasiya edilirdi”-  özünü bu qədər önəmli görməkdən qürur duyasan; sonra da bir “prostat xərçəngi” xəbərindən bu qədər sarsılasan.

Hey gidi dünya; Əlirza Turanın da  üzündə  sevinc-nəş”ədən əsər-əlamət qalmazmış. Kim bilir hələ nələr görəcəkdik?

Ofisə gəlib Ankaraya- illərdən bəri böyük qardaş-kiçik qardaş ahəngini qoruduğum Səlçuk Alkına zəng edirəm. Səlçuk ağabəylə 1988-də Bakıda tanış olub dostlaşmışdılar.

“Əbülfəz bəy prostat xərçəngidir”

“Bu hardan çıxdı? Kim dedi? Dəqiq xəbərdirmi?”

“Əlirza əmi bir az əvvəl Bakıdan gəldi- o dedi”

Telefonun hər iki ucuna susqunluq çökdü. Səlçuk ağabəy də Əlirza Turanın boş söz danışmayacağını yaxşı bilirdi...

Bülent Ecevitin baş nazir olduğu koalisiyanın ikinci ortağı Milliyyətçi Hərəkat Partiyası idi. Baş nazirin müavini  postu, səhiyyə və kommunikasiya nazirlikləri MHP-də idi. Milliyyətçilərin ən güclü olduğu vaxtda müayinə və müalicə üçün Ankaraya gətirilməsinə təxminən 3 ay vaxt xərcləndi. Bunu Bakının gec icazə verməsi ilə izah edənlər də oldu, gecikməyə görə Ankaranı günahlandıranlar da. Uzun məşvərətlərdən sonra MHP-nin Uşak millət vəkili Armağan Yıldızı da yanına alıb xüsusi təyyarə ilə Bakıya uçan  Sivas millət vəkili Məhmət Ceylan durumun xülaseyi-kəlamını bu şəkildə verirdi:

“ Dedim ki, Armağan, Bakıya gedəcəyik. Nə üçün gedəcəyimizi soruşma. Ancaq həyatımızın 100%-lik risk altında olacağını da unutma”. Məhmət Ceylan daha sonra barmaqlarını gicgahına apararaq Armağan Yıldızın verdiyi əsgər salamını təqlid edirdi: Uşak millət vəkili Yıldız  “riskli səfər”ə razılığını təzim edərək vermişdi...

Səhiyyə naziri Osman Durmuş Türkiyənin ən çox polemika yaradan siyasətçilərindən biridir. Bunun əsas səbəbi- Durmuşun “hər əhval və şərait içində”  ən  sərt  üslubda danışmaqdan qaçınmamasıdır. Türkiyədə 12 sentyabrda keçiriləcək referendum ərəfəsində xalqı niyə AKP-nin Konstitusiya dəyişikliklərinin əleyhinə səs verməyə çağırdı- bilirsinizmi?

“ Bir əkinçi baş nazirə deyəndə ki, artıq anamız ağladı. Baş nazir ona “Ananı da al,  get”-cavabını verdi. Əgər Konstitusiya paketinə “hə”-desəniz, baş nazir sizə bunu deyəcək: Ananı da al,  gətir” . Başqaları sözün başına ip atıb o tərəfə-bu tərəfə çevirər; MHP Kırıkkale millət vəkili Osman  Durmuş isə birbaşa adamdır.

Ankarada müayinəyə girməzdən əvvəl Osman Durmuşla bir araya gəlibmiş; onun rəng-ruhuna baxan səhiyyə naziri yaxın bir adama  “Əbülfəz bəyi buraya öldürüb göndəriblər”-deyib. Xəstəxanaya yatızdırmadan müalicəsinə başlamışdılar. Qaldığı yer hər kəsə bildirilmirdi. Mən də “Hürriyət”in baş redaktoru Ertuğrul Özkökün məqaləsindən öyrənmişdim. Səhər İstanbuldakı “Richmond” otelinin lobbisində AXCP sədrinin bir müavini  “Ertuğrul Özkökün məqaləsini oxudunmu?”- deyə soruşmuş, hələ oxumadığımı görəndə məni mətbuatı vaxtında izləməməkdə “günahlandırmışdı”. Məqalənin məzmunu barədə danışmağa ehtiyac yoxdur...

                                2. İstanbul

Aprelin əvvəlində İstanbula gələcəyini demişdilər. Tərəfdarları  aeroportun  VİP salonundan çıxacağını xəbər alaraq oraya axın etmişdi. Salonun müdiri Abdurrahman bəylə yaxın münasibətimiz vardı. Oradakı tünlük və səs-küyün narahatlıq yaratdığını görüb Abdurrahman ağabəydən xahiş etdim ki, kənar adamların hamısını qırağa çıxartdırsın. VİP salonunda vaxtında həyata keçirilən bu “deportasıya”dan   sonra Türk dünyası araşdırmaları vəqfinin başqanı professor Turan Yazganla Ankaradan 30 saniyə qabaq enən təyyarənin pilləkənlərinə doğru irəliləyirdik. Bakı aeroportundan çıxanda  nəyisə səbəb göstərərək ölkədən çıxmasını əngəlləmək istəmişdilər. İstanbulda isə VİP salonundan qarşılanırdı. Təyyarənin sərnişinləri onun hamıdan qabaq enməsi üçün yolu açmışdılar. Keçmiş daxili işlər naziri Məhmət Ağar onun arxasınca enirdi. Prof. Yazganla qucaqlaşandan sonra mənə tərəf döndü. İlk gənclik çağlarımdan başqalarına etdiyi umu- küsünün bu dəfəki adresi mən olmuşdum :

 “ Necəsən? Sorağın yaxşı gəlir. Bəs özün niyə görünmürsən?”

“Siz yaxşı olun”.

Sağollaşmaq üçün gözləyən Məhmət Ağar:

“Sayın Cumhurbaşkanım, bizə tapşıracağınız nə iş olsa, həmişə hazırıq”

VİP salonunda azacıq nəfəs dərib  qırağa çıxdı. Orada gözləyən təxminən 200 adamın əksəriyyəti ilə tək-tək əl sıxışıb əvvəlcədən proqramlanmış mükafat mərasiminə yola düşdü. Cənubi Azərbaycanlı iki doktorla ən arxa sırada güc- bəla ilə özümüzə yer edə bildik.

Mərasim İstiklal caddəsindəki Muammer Karaca adına teatrda təşkil edilmişdi. “Türklüyə xidmət mükafatı”na layiq görülənlər arasında keçmiş Ankara cümhuriyyət baş prokuroru Nüsrət Dəmiral və Kiprdəki Türk qoşunlarının keçmiş komandanı, istefada olan general-polkovnik Həsən Kundakçı  da vardı. Kürsüyə çıxaraq Türklərin dünyaya baxışını izah etdi: boz rəngin Türklər üçün niyə müqəddəs olduğunu anladarkən salondan yüksələn alqışlar sözünə bir neçə dəfə ara verməsinə səbəb oldu. Mərasim bitdi: foyedə Cənubi Azərbaycanlı doktorları ona təqdim etdim:

“Bunlar Təbrizli dostlarımızdır”

Sanki diksindi:

“Nə? Təbrizli? Sabah Süleymaniyyəyə gəlin. Orda sizinlə söhbət etmək istəyirəm. Çox adam gətirin”.

Kamal Çapraz  fotomuzu  çəkdi. Sonralar “Ufuk ötesi” adlı qəzet çıxaran  Çaprazı 2 il əvvəl yolu keçəndə maşın vurdu. Fotoları  dəfələrlə istəsək  də, Kamal bəy onları  tapıb bizə  verə bilmədi...

Ertəsi gün nahar vaxtı Türk dünyası araşdırmaları mərkəzinin başqanı professor Turan Yazgan ilə Süleymaniyyəyə gəldi. Maşından enərkən professor Yazgan “Əfəndim, burası bizim toplantılarımızı keçirdiyimiz tarixi bir yerdir. Sizi dinləmək üçün məmləkətin bir çox yerindən gələn var”-dedi.

Cənubi Azərbaycanlılar “çox” gəlmədilər. Yenə Yadulla ilə Yaqub vardı. Oturduğu otağın qapısı açıq idi. Əlindəki jurnaldan müavini Asim Mollazadəyə nəyi isə göstərir, Türkiyədə nəşr işinin yüksək səviyyədə olduğunu vurğulayırdı.

Yadulla ilə Yaqub çox danışmaq istəmirdilər, onu dinləmək arzusu üstün gəlirdi. Üzünü onlara tutub dedi:

“Ürəyinizdə vətən sevgisi varsa, xalqı oyandırmağın  yollarını axtarmalısınız. Əgər bunu etmirsinizsə, ömür boyu vicdan əzabı ilə yaşayacaq və heç vaxt rahat ola bilməyəcəksiniz. Yox, əgər vətənin müstəqilliyi və xoşbəxtliyi üçün səsinizi yüksəldəcəksinizsə, onda bu dünyadan çox rahat gedəcəksiniz. Bunun üçün sizin  təşkilatlanmağınız  lazımdır”

Üzünü Arif Acaloğluna tutdu:

“Sizlərin də dəstək verməyinizi istəyirəm. Hansı təşkilat forması təklif edə bilərsən?”

Arif:

“Məncə, mərkəzi İstanbulda olan Təbriz araşdırmalar mərkəzi yaradıb onun çatısı  altında elmi  fəaliyyət göstərmək məqsədə uyğun olardı”.

Asim Mollazadə heç danışmırdı.

“Təşkilatla bağlı sənin fikrin nədir?”- məndən soruşdu.

“Məncə, yeni təşkilata gərək yoxdur. Ankaradakı Azərbaycan Kültür Dərnəyinin İstanbul şöbəsini fəallaşdırıb orada işləmək daha yaxşı olar”

“Ortaya iki fikir çıxdı. Səlçuk bəyi çağır gəlsin”.

Səlçuk bəy də Azərbaycan Kültür Dərnəyi  İstanbul şöbəsinin çətiri altında çalışmağın daha faydalı olacağını deyəndən sonra üzünü Yadullaya və Yaquba tutub dedi:

“Mən Ankara ilə lazımi şeyləri danışacağam. Siz isə başlayın. Ancaq könülsüz işləyəcəksinizsə, heç başlamayın”.

Yenidən mənə  dönərək “Səndən işlərin gedişi barədə tez-tez məlumat alacağam”-dedi.

Mötərizə içində deyim ki, iki cənublu dostumuz  o işə heç başlamadılar.

İstanbulda qaldığı müddətdə Əli bəy Hüseynzadənin və Mirzəbala Məmmədzadənin məzarlarını ziyarət etdi, tələbələrlə görüşdü, xeyirdə-şərdə iştirak etdi.  Türk TV-lərindəki  çıxışlarında yorğunluğu hiss edilirdi.

Ankarada müalicəsini bir qədər davam etdirəndən sonra aprelin ortalarında Bakıya qayıtdığı xəbəri gəldi...

                                 3.   İstanbul üzərindən Amerikaya

Mayın axırında  Konqresin Azərbaycanla bağlı dinləmələrində iştirak etmək üçün Vaşinqtondan dəvət alıbmış.

Türkiyədən tranzit keçsə belə, dövlət səviyyəsində  qarşılanması, qorunması və ölkədən yola salınması üçün təlimat verilməsindən xəbərdar idim.

VİP salonunun avtobusunda yenə Abdurrahman ağabəy, İstanbul qubernatorunun müavini, Ankara universitetinin müəllimi Xanım Xəlilova və  mən vardıq.

Gözlədiyimizin əksinə, təyyarədən son dərəcə gümrah çıxdı. Avtobusa minəndə Xəlilova dedi ki, kökəlmisiniz. Bu yeməkdəndir, yoxsa narahatlığınız var?

Narahatlığının olmadığını dedi.

Xəlilova ölkədən rahat çıxıb-çıxa bilmədiyini soruşanda verdiyi cavab  bundan ibarət oldu:

“ Yox, bu dəfə heç nə demədilər. Əksinə, hörmətlə yanaşdılar. Yəqin ki, bundan sonrakı  giriş-çıxışlarda hər hansı problem yaranmayacaq”.

Tərəfdarlar VİP salonunun qapısını yaman bəyənmişdilər: bu dəfə də tam tərkiblə orada idilər. Qapıdan çıxarkən tərəfdarların hərarətli alqışları da ənənəyə çevrilmişdi. Onlara 1-2 kəlməylə müraciət etdi : “Sizinlə görüşmək istəmədiyimi iddia etmisiniz. Bu, düz deyil. Bu axşam görüşəcəyik”.

Növbəti gün ABŞ-a uçmuş, bir neçə gündən sonra Bakıda mitinq keçirilərkən telefonla Türkiyənin Flash TV kanalına bağlanıb mitinqlər barədə danışmış və Vaşinqtondakı  görüşləri barədə ətraflı məlumat vermişdi. Deyəsən, Vaşinqtonun “demokratiya doktrinaları”na inanmağa davam edirdi...

                                        4. İstanbul üzərindən Ankaraya  

O vaxtlar tez-tez İstanbula gələn Asim Mollazadə iyunun əvvəlində bir neçə nəfərin iştirakı ilə keçirilən axşam ziyafətində dərindən nəfəs alaraq bunu deyirdi :” İndi bizi ən çox narahat edən məsələ- bəyin səhhətidir”. Gözünü uzaq bir nöqtəyə zilləyirdi.

Elə iyulun əvvəlindəki gəliş xəbərini də Asimə verdilər : İstiklal caddəsində Asim və Ariflə yanaşı gedərkən ona  zəng gəldi. Taksim tərəfə gedirdik; Asim telefonu qapadan kimi “Əli zəng etdi, Bakıdan bəyi göndəriblər. Aeroporta onu qarşılamağa gedirik”.  Evdən gələn bir xəbər Arifin də aeroporta gəlməsini əngəllədi. Maşından enəndə Abdurrahman ağabəy uzaqdan məni görüb geri döndü.

“Xeyir ola?”

“Əbülfəz bəy gəlir”

“Bizə təlimat gəlib. Siz içəri keçin, mən də gəlirəm”

VİP-in avtobusunda İstanbul qubernatorunun müavini, Abdurrahman ağabəy, Asim Mollazadə, VİP-in 2 qadın işçisi və mən vardım. Abdurrahman ağabəy:

“Azərbaycanda Türkiyəyə Əbülfəz Elçibəy qədər yaxın olan başqa bir lider varmı?”

“Yoxdur və bundan sonra olub-olmayacağı da şübhəlidir”

Asimlə təyyarənin qapısına uzanan pilləkəndən  yuxarı çıxdıq. Qapı açılıb bizi qarşısında görəndə “Siz hardan xəbər tutdunuz? Burda nə gəzirsiniz?”-dedi. Türkiyənin dövlət məmurları onu hərarətlə qarşıladılar. Ayağını VİP avtobusunun  pilləkəninə qoyanda sürüşdü, ancaq özünü toplayıb ayaqda dura bildi. Bu, ona çox pis təsir etdi. Oturandan sonra başını əlinin arasına alıb təxminən 2 dəqiqə o şəkildə qaldı. Başını qaldıranda avtobusdan enmək vaxtı gəlmişdi. Ayağının sürüşməsini unuda bilmirdi. VİP-in əməkdaşlarından üzr istədi.

Şərəf salonunu açdılar. Bir neçə dəqiqədən sonra gələn professor Turan Yazgan da onu qanı qara vəziyyətdə görəndə mən dizimi yerə atıb deyirdim:

“ Bunun xəstəliklə heç bir əlaqaəsi yoxdur. Ayağınız sürüşdü. Özalın o qədər ayağı sürüşüb yıxılmışdı ki?  Dəmirəl neçə dəfə kəllə- mayallaq olub”.

Nəhayət, başını qaldırdı.

“Kim?”

“Süleyman Dəmirəl. Tribunada danışıb enəndə neçə dəfə yıxılmışdı. Cangüdəni onu yerdən qaldırmaqdan yorulmuşdu. Çay, qəhvə- bir şey gətirisnlər, için”

Dərindən nəfəs aldı.

“De, bir kofe gətirsinlər”.

Professor Yazgan kommunikasiya naziri Enis Öksüzlə danışırdı.

“Enis, sayın cumhurbaşkanımızı Ankaraya göndəririk. Maşını  aeroportun içinə göndər, sayın cumhurbaşkanımızın hansı qapıdan çıxdığı məlum  olmasın”.

Yaxın dostu Rəşid Şaşıhüseyinoğlu salona girəndə  artıq qəhvəsini içib özünə gəlmişdi. Sonradan məlum olmuşdu ki, vəsiyyətini Rəşid bəyə edib: “ Anamın goruna and verirəm ki, öləndə məni özün yuyub kəfənə sarı, məzara qoy”

Rəşid bəy telefonu uzadır: Əfəndim, Vəli paşamdır.

 General-mayor Vəli Kiçik o vaxt Jandarma qüvvələrinin Giresun vilayətindəki bölgə komandanı idi.

“Əmrinizdəyik,  sayın cumhurbaşkanım”

“Əmr sahibi olasınız, sayın paşam. Türk dünyası öz yoluyla gedir və gedəcək. Bizim işimiz arabir bəzi şeylərə düzəliş verməkdir”.

Doktorunun salondan çıxdığını görən kimi onun dalınca getdim:

“Mənə işin düzünü deyə bilərsinizmi? Burdakıların arasında onu hamıdan qabaq mən tanımışam”

Ümidsizliyi gözlərindən oxunan doktor:

“Yaxşılaşdırmaq üçün əlimizdən gələni edəcəyik”-dedi.

Keçmiş daxili işlər naziri İsmət Sezgin gəldi. “Nasılsın, oğlum?”-deyə kefimi xəbər alar-almaz “Əbülfəz bəy burda”-dedim. Şərəf salonuna girib səmimi şəkildə görüşdü.

Doktorla danışandan sonra VİP salonunun giriş  qapısına tərəf getmiş  və gəlişindən mətbuatın xəbər tutduğunu görmüşdüm. Ancaq Abdurrahman ağabəylə anlaşmamıza görə, heç bir müxbiri VİP salonuna yaxınlaşmağa qoymurdular.

İçəri qayıdanda kefinin xeyli düzəldiyini gördüm:  professor Yazganla danışarkən Rəşid bəyin tez-tez  uzatdığı mobil telefonuyla dost-tanışlarıyla hal-əhval tuturdu.

Medianın onun gəlişindən xəbərdar  olmasından narahat olmuşdum. Əyilib qulağına dedim:

“Mətbuat gəlişinizdən xəbər tutub. Müxbirlər bu işi səhv şərh edə bilərlər. Sizi arxa qapıdan çıxaracağıq. Əgər mətbuat sizi görüb sual versə, bir cümlə ilə cavab verib maşına minəcəksiniz ki, tez təyyarəyə gedək : “4 ay əvvəl müalicə olunduğum Ankaraya müayinəyə   gəlmişəm”

Müxbirlər də  xəbər tutdu, arxa qapıdan çıxarmağımıza baxmayaraq, “Əfəndim, Türkiyəyə niyə gəldiniz? Xəstəsinizmi?” –sualını da verdilər. O isə  bir neçə dəqiqə əvvəl razılaşdığımız  cavabı olduğu kimi verib maşına mindi. Pilləkənlərin yanında enib  təyyarəyə özü çıxdı. Vidalaşmaq üçün əlini havaya qaldıranda  hamını hüzn dolu bir sevinc sarmışdı...

Can Dündarın Atatürkün son 300 gününü  yazdığı  “Sarı zeybək” kitabından və eyni adlı sənədli filmdən bir epizod gözümün qabağından getmirdi: Mustafa Kamal Paşanın son günlərində Baş katibi Hasan Rıza Soyak yavəri Altemür Kılıca demişdi:” Bax, Kılıç, qocaman bir tarix köçür”.  Kitabı və sənədli filmin video-kasetini  ona  göndərmiş, buna çox sevindiyini ifadə edən cavab mesajını almışdım.

1979-dan yanındaydım. Barmaqla sayıla biləcək bir qrup  insan üçün həm müəllim, həm də vəfalı  dost idi.

1991-in sentyabrında  Bodrumda beynəlxalq konfransda iştirak edəndən sonra mərhum Əhməd Karaca məni Ankaraya dəvət etmiş, paytaxtda 15 gün qalıb seçki qabağı təbliğat kampaniyasını izləmişdim.

Bakıya qayıdan kimi yanına getdim.

“Qabaqdan qış gəlir. Ölkədə vəziyyət pisləşə bilər. Qarabağa hər an yardım lazımdır. Türkiyəyə getsəniz, çox böyük miqdarda yardım toplanar və bu qış   sıxıntı olmadan keçər”

“Yaxşı bilirsən ki, mənim  Azərbaycandan çıxanda  gedəcəyim  ilk  yer Təbriz olacaq. Bəs bu əhdimi pozmarammı?”

“Əhd öz yerində, ancaq mən qısa müddətdə Türkiyəyə getməyinizin ölkəyə çox faydalı olacağına inanıram. Təbrizə də o qədər gedəcəyik ki?”

“Məntiqli danışırsan. Bu barədə fikirləşək və məncə, Türkiyəyə gedək”

91-də Ankaraya  yardım toplamaq üçün getmək  qismət olmamıdşdı.

9 il sonra Ankaraya həyatını xilas etmək ümidiylə gedirdi....

Xəstəxanada yanında qalanlar həqiqəti bizdən gizlədilər.

Elə isə biz onu həmişə bir müəllim və dost kimi görmüşdük. Ondan heç vaxt heç bir gözləntimiz olmamışdı və olmayacaqdı. Ona görə də bir vaxtlar bir əlin  barmaqları qədər az olan, ancaq onun ideallarına sıx bağlı olan insanların- İsfəndiyarın, dədə Aydının, Arif Acaloğlunun, Cabbarın.... mənim  də   onunla vidalaşmaq ən təbii haqqımız idi. Bu haqqımızı əlimizdən alanlara bizim də haqqımız heç vaxt halal olmayacaq...

                                                 5. Son

                                    Bilmişiz kim, mülki-aləm kimsəyə qılmaz vəfa

                                    Ol zamandan kim onu mlki-Süleyman bilmişiz

                                                               Məhəmməd Füzuli

Həmişəki kimi, ofisimə erkən gəlsəm də, Arif ilk dəfə  səhər 8.30-da  mənə  zəng edirdi.

“Başımız  sağ olsun. Bəy artıq yoxdur”.

Ofisdən çıxıb axşama qədər İstanbulun küçələrində sərsəri kimi veyilləndim. Axşamüstü Əlirza əmi zəng etdi.

“Oğlum, başınız sağ olsun. Milliyyətçilər yetim qaldı”.

TV kanalları an FOTOa xəbər bülletenlərinin birinci sırasına onun ölüm xəbərini qoymuşdular. Star TV-nin məşhur diktoru Gülgün Feymanın “Ankaradan gələn ölüm xəbəri hamımızı sarsıtdı”-deyərkən necə ağladığını  heç vaxt unutmayacağam.

Ertəsi  günkü  qəzetlərin ortaq manşeti “Türk övladı öldü”-idi.

“Milliyet”in Moskva müxbiri Cenk Başlamış ona bütöv bir səhifə həsr etmişdi.. Kələkiyə görüşünə  gedəndə  məşhur göy rəngli kostyumunu geyib  onu gözlədiyini yazarkən necə təmiz bir adam olduğunu vurğulamışdı.

“Ergenekon” adlanan prosesin  18 aydan bəri haqsız şəkildə  həbsdə saxladığı  Mustafa Balbayın “Cümhuriyet”dəki “Əbülfəz Elçibəy” yazısı onu o qədər düzgün xarakterizə edirdi ki?

Onun haqqında yazanların heç biri təmənna güdmədən yazmışdılar. Hamı onun ardından öz səmimi düşüncəsini ifadə etmişdi.

Ən təsirli yazı isə Cengiz Çandarın “Sabah”dakı məqaləsi idi:

“BƏY”

                         

Mayis Əlizadə (Türkiyə)

 

Liderlər niyə meydana çıxmır?

Daha bir etiraz aksiyası keçirdik. Bəzi yeni adamlardan dəstək alsaq da, yenə əsas ağırlıq “facebook” əhlinin də tanıdığı fədakarların üzərinə düşmüşdü.
Aksiya alındı. Demirəm rejimin belini qırdıq, qələbənin bir addımındayıq və s. Ancaq hamı razılaşar ki, aksiyamız xeyli insanda ruh yüksəkliyi yaradıb.
Xüsusilə dünya mediasının aksiyamıza marağı Əliyevlər rejimini el-aləmdə bir daha ifşa etdi, xalqımızın bu mandat alverçilərinə nifrətini bir az da artırdı.
Aksiyaya hamı, iştirak etməyənlər də dəstək verir və belə bir vaxtda üzdə (guya) müxalifət düşərgəsinə aid bəzi adamlar müzakirənin, qınağın ünvanını dəyişməyə cəhd edirlər.
Bəs sən demə bu adamları dərd götürüb ki, aksiyaya müxalifət liderləri şəxsən qatılmayıblar. Guya onlar aksiyaya qatılsaydı, xalq meydana axın edəcəkdi…
Əzizlərim, siz bu nağılları mübarizə təcrübəsi olmayanlara danışıb baş qata bilərsiniz, amma sıra bizə gələndə, bağışlayın, keçməyəcək…
Əvvəla şəxsən mənə bəzi başqa partiyaların üzvlərindən fərqli olaraq bu barədə danışmaq çox rahatdır. Çünki mənim üzv olduğum partiyanın sədri 1994-cü ildən (yeri gəlmişkən, hələ də o mitinqdə Əli bəyə qarşı açılmış cinayət işinə xitam verilməyib və ona pasportu bu bəhanə ilə vermirlər) 2005-ci ilədək “N” qədər razılaşdırılmamış mitinqdə iştirak edib, bizim kimi döyülüb də, həbs də olunub, amma nə millət meydanlara axışmayıb, nə də xalq xilas olmayıb. 
Indi də əminəm ki, daha həlledici məqamlarda liderimiz mübarizənin önündə olacaq. Mənə çox maraqlı gəlir, necə olur ki, bu mübarizənin bütün ağırlığını çiynində daşıyan, hər cür fədakarlıq edən insanların öz liderlərinə etimadı tamdır, onlardan bir nəfərə də rast gəlməmişəm ki, liderləri indi mitinqə çağırsınlar. Əksinə, sizə etiraf edim ki, bizlər bunu heç istəmirik.
Niyəsini də deyim.
Liderlər mitinqə gəlsə, hökumət itli-pişikli bütün qüvvələrini ora səfərbər edəcək ki, hamının qarşısında liderlərimizə əl qaldırsınlar. O zaman biz də məcburən liderlərimizi qorumaq üçün polislə əlbəyaxa olacağıq, biz az olduğumuza görə sonda bu döyüşü uduzacağ, yaxşıca da döyüləcəyik. Indi bəzən qaçıb aradan çıxırıq, onda bunu özümüzə yaraşdırmayacağıq.
Bu bizə lazımdır? Qəti deyirəm ki, yox. 
Ümid edirəm, liderlərimiz də qərar qəbul edəndə heç vaxt özü real mübarizə aparmamış, məhrumiyyət, repressiya yaşamamış, hansısa şübhəli məqsədli ekspertəri yox, ömrünü meydanlarda keçirən və gerçək qələbə arzulayan bizləri eşidəcək.

Hikmət Hacızadə məni həbsə necə göndərdi?

Qalın-qalın kitabların bəzən tək bir cümləsi sizin həyatınızı dəyişmək və ya ömrünüzdə ciddi bir iz buraxmaq imkanındadır. 
Yəqin, hansınızdasa belə hal olub, məndə olduğu kimi.
2003-cü ilin prezident seçkisinə 3 gün qalmış əlimə Hikmət Hacızadənin hazırladığı “Seçkidə müşahidəçilik” adlı broşüru düşdü.
Broşür saxtakarlıq əleyhinə müşahidəçinin nə edəcəyini quru, hüquq dilində izah edirdi.
Bütün bunların lap sonunda müəllif müşahidəçilərin susdurulması üçün şirnikləndirici vədlərin, bəxşişlərin daha geniş yayıldığını xatırladır və qara hərflərlə xəbərdarlıq edirdi: "Heç vaxt vicdanınızla alver etməyin".
Razıyam ki, qeyri-adi bir xəbərdarlıq deyil, belə öyüd nəsihətləri hər gün eşidirik.
Ancaq, bu fikir beynimə elə hopdu ki…
15 oktyabr seçkisi başladı.
Müşahidəçiydim.
Seçkinin bitməsinə bir saat qalmışadək bir saxtakarlığa da belə imkan vermədim.
Ancaq özüm də əmin idim ki, belə qalmayacaq.
Az keçmədi bir yığın adam gəldi.
Onlar rayondan gələn seçki “moşşenikləri” idi.
Yan otağa məni çəkib söhbətə başladılar.
"Gənc oğlansan, sənə yaxşı iş taparıq".
"Pul qazanmağına şərait yaradarıq".
"Bir güllə bahar olmaz".
"Sənə demirik ki, əqidəndən imtina elə, yox, sadəcə elə edək ki nə şiş yansın nə kabab".
Onlar hər təklifi səsləndikcə ürəyimdə “heç vaxt vicdanımla alver etməyəcəmi” təkrarlayırdım.
Lap axırda bu sözü onların üzünə deyib, səsvermə otağına döndüm.
Saxtakarlar artıq cənnət həzzi yaşayırdılar.
Qabaqlarına bülletenləri düzüb, İlham Əliyevin xeyrinə cızlayıb qutuya tökürdülər. "Dayanın, etməyin" dedim, eşidən kimdir? 
Onda mən "heç vaxt vicdanınla alver etmə" fikrinin təsiri altında cızlanmağa hazırlanan 501 bülleteni götürüb məntəqədən qaçdım.
Buna görə elə həmin gün gecə məni həbs edib türməyə yolladılar.
O hadisənin üstündən 7 il keçəndən sonra, bu ilin əvvəli oğlu Adnanla bağlı Hikmət Hacızadəgildən reportaj hazırlayırdım.
Onda dedim ki, bəy, mən də həbsdə olmuşam.
Biləsiniz ki, həbsə düşməyimə səbəbkarı da sizsiniz.
Hikmət Hacızadə qəribə formada təəccübləndi.
Sizə yazdığımı ona danışdım, kefi xeyli kökəldi və gülərək: "Bunu mütləq yaz. Sən demə bizi oxuyan var imiş. Mən elə bilirdim özümüz özümüz üçün yazırıq"-dedi.
Yazının qüvvəsinə inanın, o sizin xəyal etmədiyiniz yerlərdə belə hadisələr yarada bilir.
Həbsə düşdüyüm ilk dəqiqələrdə hansı kitab dadıma çatdı, onu da gələn yazıma saxlayım.
PS. bu yazım 2010-cu ildə abzas.net saytında çıxıb

Mən belə həbs oldum (FOTO FAKT)

Sabirabad rayon prokuroru Fuzuli Hüseynovun barəmdə məhkəməyə yazdığı təqdimat

 Nə başınızı ağrıdım,  sizə danışıram 2003-ün 15 oktyabrından. Prezident seçki keçirilirdi. Mən də həmin gün seçkidə AXCP-nin müşahidəçi idim.

Xırda-xuruş müdaxilələri çıxsaq seçkini normal məcarada aparırdıq. Ta, axşam saat 5-dək. Bu ərəfədə qutuda "lazımı" səslərin olmadığını bilən məsul şəxslər təlaşla saxtakarlıq cəhdlərində bulunmağa başladılar, amma bu cəhdlər uğursuz idi. Qabağın alırdıq. Məndən başqa da 2-3 müxalif müaşhidəçi vardı. Ancaq, bir az şişirtmə kimi görsənsə də yazmalıyam ki, onların çoxundan yaşca, təcürbədə kiçik olsam da, saxtakarlığıa qarşı əsas canfəşanlığı bəndəniz edirdi. 

Axşama yaxın, komissiyadakı “müqavimət ocalqları” müxtəlif vasitələrlə əsasən söndürlmüşdü, “bir Cırtdan oyaq qalmışdı”.
Buna görə də rayondan gələn əyyanlar yerli məmurlarla məni danışığa yan otağa çəkdilər. Orda nələr təklif olundu, bu haqda geniş danışmayaq. Bizim müzakirəmiz onsuz da gərgin atmosferdə gedirdi, onu lap həddən çıxaran isə müşahidəçi yoldaşımın qapını açıb “orda daha bülleten qalmadı, işarələyib tökürlər” deməsi oldu.

Həmsöhbətlərimin bütün təkliflərin "yox"la cavablayıb, seçki otağına döndüm.

Otağın qapısını açanda gördüklərim dəhşət idi. Komissiya üzvləri müəllim yoldaşlarım (o zaman, mən məktəbdə "tərbiyəvi işlər üzrə direktor müavini" idim), ora cəlb edilən stajlı saxtakarlar qarğa-quzğun kimi ağ bülletenlərə daraşmışdı. Bülletenlərdə İlham Heydər oğlunun adı nişanlanırdı.

Bu həyasız saxtakarlıq qarşısında hiddətlənməmək necə olardı? Bağırdım: belə etməyin!

Müəllimin biri gərgin saxtakar fəaliyyətdən başını azca aralayıb sakit tövrlə: niyə qışqırırsan, belə gəlib belə də gedəcək, dedi.

Ani qərarı necə verdim, xatırlamıram: stolun üzərindəki ağ bülletenləri götürüb qaçdım.(İstintaqın rəyinə görə onların sayı 501 ədəd idi) Sürətim nə qədər idi, onu da yaza bilməyəcəm :)  Görünür, babat sürət yığmışdım, komissiya üzvləri özlərinə gələndə mən heç kimin ağlına gəlmədiyi bir həmkəndlimin evində beçə soyutması yeyə-yeyə hakimiyyəti söyürdüm.

Aydın məsələdir ki, məni axtaracaqdılar. Bunun üçün ən kəsə yolsa əmilərimi prosesə cəlb etmək olacaqdı. Mən isə onların zəngləri qarışısında çətin tab gətirərdim, ona görə dərhal gördüyüm iş mobil telefonumu söndürmək oldu. (O zaman mənim mobil telefonum da yox idi. Onu bir zəhmətkeş seçki günü üçün həmkəndlimdən almışdım. Çox sonralar, tamami ilə başqa adamlardan öyrəndim ki, bu telefona görə həmin şəxsin də başın ağrıdıblar. Lakin, o insan yüksək mənəviyyatına söykənərək bu haqda bircə dəfə də olsun mənə heç işarə də etməmişdi)

Rayon hüquq-mühafizə orqanları bütünlüklə kəndə səfərbər olmuşdu. Fövqəladə vəziyyət idi. Mən bütün bunlardan bayırdan gələn birbaşa informasiyalardan, polis maşınlarının həyəcan siqnallarından, meqafon danışıqlarından xəbər tuturdum. Psixoloji həmlə idi, ancaq mənim üçün bühudə sayılırdı.

Yadımda qalıb, ilk olaraq “Space” tv xəbər yaydı ki, Sabirabad rayonundakı filan məntəqədə belə bir qəziyyə baş verib. Seçkinin bitməsinə artıq lap az qalırdı. Telefonumu açdım.

Şərtlər yağış kimi yağmağa başladı..."Bülletenləri qaytar, filan şey sənin, hansı namizədə istəyirsən səs yazaq, razılaşaq, həbs olunacaqsan, sən Allah, ölmüşəm yerdən götür..."

Kinolarda əsirlərin geri alınma səhnələri kimi idi hər şey. Ancaq burda dərin bir sual yaranır. Əslində əsir götürən kim idi: mən, yoxsa saxtakar komissiya üzvləri? Mənim əlimdə korlanmaqdan xilas edilən 501 bülleten vardı, onlar isə bundan 3 dəfə çox bülleteni məhv etmişdilər, seçicilərin səslərin oğurlamışdılar, insanların iradəsin əsir almışdılar...

Xülasə, telefonla danışdıq, bircə şərt dedim: Qutunu açın, protokolu yazın verin filankəsə. Rəqəmləri mənə deyəcəksiniz, bülletnlər sizdədir.

Belə də oldu...

Həmin gecə mən həbsxanaya getdim, seçki məntəqəsinin nəticəsi isə bir neçə gün sonra ləğv edildi.  

"Azadlıq" qəzeti həbsim barədə (tarix 28 oktyabr 2003)

Heydər Əliyev, 95 faiz!

Heydər Əliyevin hakimiyyətdən gedəndən sonra vəziyyətini belə təsvir edir: " Sevdiyim, inandığım adamların 95 faizi birdən-birə mənə arxa çevirdi. Çünki başqa adam gəlmişdi və fərdi maşının, bağın əldən çıxmamasının, uşaqların yerbəyer edilməsinin və i.a. qayğısına qalmaq lazım idi. Onlar vicdanlarını bu şeylərə satdılar"
Rəqəmi görürsünüzmü 95 faiz!
Yəni, İlham Əliyev öz atasının bu cür acı təcrübəsindən də ibrət ala bilmir? 
Bəyəm aydın deyil ki, İlham Əliyev devrildiyi günün səhərisi ətrafının 99,9 faizi onu baltalayacaq?!

Şad xəbər

Dünən mağazadan bir "təbii" şirə aldım.
Evdə şirə qutusunun üstünə baxıram ki adı "Badamlı"dı.
"Badamlı" şirəsi də Naxçıvanda hazırlanır.
Sevindim.
Çünki, bir qədər əvvələdək meyvə şirələri ancaq "fövqəlnazir"K. heydərovun inhisarında idi.
Keçən ildən şirə biznesinə Ziya Məmmədov, Rövnəq Abdullayev girişib. Budur işin içindən Vasif talıbov da çıxdı.
Deməli, ən azı şirə monopoliyası dağılır.
Azad sahibkarlığa gedə yolda ilk addımlar atılır-Ura!

Milli video-bloggerimiz

Soros-moros kimi təşkilatlar guya indi-indi camaatımıza video-bloqçuluq öyrədir.
Getin tullanın, bizim 2003-cü ildən videobolqerliklə məşöul olan Elşad Abdullayevimiz var!

Qanunları sevməmək

Azərbaycan xalqı intizamlı xalqıdır. Azərbaycan xalqı qanunlara itaətkar xalqdır.
Xalqımızın indi total qanun pozmağa meylini qanunları qəbul edənlərdə axtarın.
Bizim qanunları saxta deputatlar. dələduzlar qəbul edir. Xalq da haqlı olaraq, fitrətindən gələn halalzadalıqla bu saxtakar törəmələrinə hörmət qoymur, ona etinasızlıq edir.
Mən xalqımızın müdrikliuyinə inanıram.
Bu xalqa ədalətli seçki mənticəsinə formalaşan parlament və o parlamentin qəbul etdiyi qanunları ver, sonra bax insanlar necə qanunsevər olacaq.

Erkən nikah: o, hardan yarandı və məğlubedilməzdimi?

Nikah və onunla əlaqəli məsələləri Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi tənzimləyir. Məcəllədə nikah yaşı kişilər üçün 18, qadınlar üçün 17 yaş müəyyən olunub. Üzrlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən, amma nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq, azaldılmasına icazə verə bilər. Bu isə o deməkdir ki, bizim ölkədə 16-17 yaşlıların ailə qurmaq hüququnu qanun tanıyır.

Uşağın nişanlanması və nikahı?!

Maraqlı burasıdır ki, həmin Ailə Məcəlləsi 18 yaşına çatmayan şəxsləri uşaq hesab edir. Bu, həmçinin “Uşaq Hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda da öz əksini tapıb. Yəqin, biz hansısa toy şənliyində 16-17 yaşlı bəy və ya gəlinə hələ uşaq olduğunu xatırlatsaq, nəinki onların, hətta valideynlərinin də ciddi qınağına tuş gələrik. Söz oyunu kimi görsənsə də, məcəllədəki iki maddənin tutuşdurmasından çıxan nəticə ortadadır: Azərbaycanda uşaqların (yetkinlik yaşına çatmayanların) ailə qurmasına qanun icazə verir. Bu isə öz növbəsində tərəfdaş çıxdığımız beynəlxalq qanunvericiliklə ölkə qanunları arasında ciddi ziddiyyətlərin olduğunu üzə çıxarır. Belə ki, qeyd-şərtsiz şəkildə ratifikasiya etdiyimiz “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında” Konvensiyanın 16.2-ci maddəsində “Uşağın nişanlanması və nikahı hüquqi qüvvəyə malik deyil...” müddəası əks olunub. Nikah yaşının aşağılığı, özəlliklə kişi və qadınlar üçün onun fərqli olmasını zaman-zaman beynəlxalq təşkilatlar insan hüquqları baxımından mənfi qiymətləndiriblər.

Etiraf etmək gərəkdir ki, Azərbaycan parlamentinin 2010-cu ildəki sessiyalarında bəzi deputatlar, eləcə də Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi bir neçə dəfə qadınların nikah yaşlarının artırılması ilə bağlı təkliflərlə çıxış ediblər. Bu təkliflər, elə təklif kimi də qalıb, hələ bu istiqamətdə dəyişiklik yoxdur.

Erkən nikah deyiləndə...
Bizim toxunacağımız problem erkən nikahdır. Erkən nikah qanunvericiliyin müəyyən etdiyi minimal yaşın həddini keçmədən qurulan bütün ailələri əhatə edir. Belə ailələrin sayı konkret bilinməsə də, dövlət rəsmilərinin, bu sahə ilə məşğul olan qeyri-hökumət təşkilatlarının dilə gətirdikləri narahatlıqlar sayın hədsiz çox olduğunu yazmağa əsas verir. UNICEF-in Azərbaycanda həddi-buluğa çatmayanlar arasında nikahların sayının artmasından narahatlıq ifadə edən hesabatında bildirilir ki, Azərbaycanda aparılan araşdırmalar bu təbəqədə hər səkkiz nəfərdən birinin on səkkiz yaşına çatmamış evləndiyini və ya ərə getdiyini göstərir.

Nikahda iki tərəf  - kişi və qadın iştirak etsə də, “erkən nikah” dedikdə beyinlərdə qız uşaqlarının yetkinlik yaşına çatmamış ərə verilməsi canlanır. Bu, əlbəttə, təsadüfi deyil. “Hərbi xidmət haqqında” qanunda son çağırış yaşının 26-dan 35-ə qadırılması və hərbidən möhlət üçün iki uşaq sayının üçə çatdırılması sırf əsgər olmamaq üçün erkən nikaha can atan fürsətcillərin əl-qolunu bağladı.

İki zidd mövqe
Çox təəssüf ki, Ailə Məcəlləsinə qızların nikah yaşı ilə bağlı təklif edilən dəyişikliklər qəbul edilsə belə, vəziyyətin düzələcəyi haqda yekdil və qüvvətli inam yoxdur. Məsələn, Milli Məclisin üzvü, ixtisasca həkim Musa Quliyev hesab edir ki, qızlar üçün nikah yaşının yüksəldilməsi problemin həlli ola bilməz: “Qanunvericilikdə yaş həddini artırmaqla erkən nikahın qarşısını almaq qeyri-mümkündür. Bunun üçün azyaşlıların təhsildən yayındırılmasına və erkən nikahların yaranmasına səbəb olan problemlər aradan qaldırılmalıdır. Bu problemlər ilk növbədə sosial sfera ilə bağlıdır. Ailələrdə işsizlik aradan qaldırılmasa, ailə büdcəsinin gəlirləri tələbata uyğun səviyyədə artmasa, erkən nikah problem olaraq qalacaq. Belə halda nikah üçün yaş həddini 20-yə də qaldırsaq, heç bir nəticəsi olmayacaq. Bu halda da qeyri-rəsmi və erkən nikahların sayı artacaq. Ona görə, biz qanunlarımızı hansısa ölkənin qanunvericiliyinə uyğunlaşdırmaq əvəzinə, sosial problemlərin aradan qaldırılmasına çalışmalıyıq”.

Musa Quliyevin deputat həmkarı Məlahət Ibrahimqızı isə qanunvericilikdə sərt dəyişikliklər etməyin tərəfdarıdır və inanır ki, belə olan halda daha effektiv nəticə əldə etmək realdır: “... burada valideynlərin məsuliyyəti də çox böyükdür. Məncə, övladlarını təhsildən yayındıran valideynlər ciddi məsuliyyət, o cümlədən cinayət məsuliyyəti daşımalıdır. Valideynlər anlamalıdırlar ki, övladlarını təhsildən ayırmaqla, məcburən ərə verməklə onların hüquqlarını pozurlar və bu qanun pozuntusu məhz cinayət məsuliyyətilə tənzimlənməlidir”.

Erkən nikah sərhədləri aşır
Əvvəllər erkən nikahların respublikanın cənub rayonları üçün spesifik olduğu düşünülsə də, indi onun sərhədləri şimal rayonlarına qədər xeyli genişlənib. Hələlik qərb rayonları bu tendensiyadan özünü müəyyən qədər qoruya bilir. Təsirli tədbirlər olmayacağı təqdirdə yetkinlik yaşına çatmadan ailə qurmaların bu ərazidə də vüsət alacağı şəksizdir.

Erkən nikahların yaranması sırasında hər nə qədər sosilal-iqtisadi amillər qabardılsa da, burada mövhumat və feodal ənənələrin təsiri danılmaz üstünlüyə malikdir. Ötənlərdə Dilarə Əliyeva adına Azərbaycan Qadın Hüquqları Müdafiə Cəmiyyətinin Qlobal Qadın Fondu ilə birgə həyata keçirdiyi layihə çərçivəsində keçirilən sorğuda rəyi soruşulanların cəmi 20 faizi erkən nikahların yaranmasında dini faktorun rolunu qeyd edib. Lakin müşahidələr və təkzibolunmaz faktlar yumşaq ifadə etsək, sorğunun nəticəsinə tənqidi yanaşmağı tələb edir. Əvvəla, gizlətmək mənasız olar, əksəriyyətin özünü müsəlman saydığı azərbaycanlıların tapındığı Islam dini qızların 13 yaşda ərə getməsinə icazə verir və ümumiyyətlə, tez evlənməni müstəhəb əməl kimi alqışlayır.

Bu yazı hazırlanarkən erkən nikahlara dair kiçik bir jurnalist təhqiqatı apardım və bəlli oldu ki, məsələn selektiv abortun (qız uşaqlarının doğulmasını əngəlləmək üçün abort edilməsi) lehinə, əleyhinə xeyli məqalələr, mövqelər əks edilsə də, erkən nikahlarla bağlı cəmiyyətin sekulyar kəsiminin mövqeyi birmənalıdır. Hər kəs “olmaz” deyir. Yeganə olaraq, dini saytların forumunda erkən nikahlara “hə” deyən qeydləri oxumaq olar.
TQDK sədri Məleykə Abbaszadənin inanclı insanların çoxluq təşkil etdiyi rayonlar haqda dediyi fikirləri də elə-belə qatlayıb bir kənara qoymaq olmaz. “Cənub rayonlarında ali məktəblərə sənəd verən abituriyentlərin cəmi 10 faizini qızlar təşkil edir. Yardımlı rayonunda ötən il 479 abituriyent sənəd verib, onların yalnız 45-i qız olub. Lerikdə isə 469 abituriyentdən 81-i qızlardı”, - deyə TQDK sədri bildirib.

Erkən nikaha meyl salmağa dəyərmi?
Köhnə ənənələrin dirçəlməsi də erkən nikahlara “oksigen balışı” kimi təsir edib. Gerilikçi düşüncədə olan bir çoxları hesab edir ki, qızlar “ayılmadan” ərə getməlidir, onların formalaşması ərin sərt nəzarəti altında baş verməlidir. Sanki valideynlər qız uşaqlarının məsuliyyətini tezliklə çiyinlərindən ər evi üstünə atmağa çalışırlar. Guya ki, yetkin qız bir az özü ilə baş-başa qalsa, nəsə xəta çıxara bilər.
Erkən nikahlara meyllərin belə artdığı vaxtda “madam ki, xalqın bu qədər istəyi var, ona qarşı çıxmağa dəyərmi?” sualı ola bilsin, aktuallıq qazanıb. Ona görə də “nə üçün erkən nikahlara qarşı çıxılır” sualını aydınlaşdırmalıyıq. Lap sadə, ancaq ciddi səbəblərdən birincisi odur ki, erkən nikah fizioloji olaraq qadınların istismar edilməsi, onun tükəndirilməsidir. Həmin yaş həddində orqanizm törətmək potensialında olsa da, hələ formalaşma tam başa çatmayıb. Buna görə hormonal sistem pozğunluğu baş verir, nəticədə gənc ana bir sıra daxili problemlərlə, eləcə də vaxtsız qocalma ilə baş-başa qalır. Istisnaları çıxmaq şərti ilə mütəxəssislər erkən yaşda ana olmuş qadınların yeni missiyaya psixoloji hazırlığının aşağı olduğunu da vurğulayırlar. Bu isə cəmiyyət üçün yetişdiriləcək fərdin normal təlim-tərbiyədən məhrum edilməsinə yol açır. Ən nəhayət, 13-16 yaşda olan qızların haqqı var ki, ömürlərinin bu müddətini birbaşa özlərinə, təhsillərinə, əyləncələrinə sərf edib, bu dövrdə ailənin nə olması haqda heç olmasa, nəzəri biliklərə yiyələnsinlər.

Erkən nikah qızların ali təhsil almasında da mənfi rol oynayır. Lakin, kiminsə ali təhsil almaq üçün biliyi və həvəsi yoxdursa, bu qətiyyən “daha nə gözləyirsən, çıx ərə get” əmrinə tabe olmasına səbəb ola bilməz. Ona görə bəzən tək təhsil məsələsini əsas tutub, erkən nikahın üzərinə gedənlərin əks cəbhə tərəfindən tərk-silah edilməsi asan olur.
Erkən nikahın hazırda cəmiyyətimizin probleminə çevrildiyini danmaq olmaz. Lakin o, qətiyyən qarşısında əl-qolu sallaq vəziyyətdə durduğumuz problemlərdən deyil. Yaxın tarix sübut edir ki, ölkədə ciddi şəkildə qanunun aliliyini və işləkliyini təmin etməklə, maarifçilik və vətəndaş məsuliyyətini artırmaqla bu problemə “əlvida” demək mümkündür.
ps. bu məqaləm1 il yarım əvvəl -2011-də "Azadlıq" qəzetində dərc edilib